«Το μεγαλύτερο εμπόδιο στη λήψη ψυχολογικής φροντίδας δεν είναι το κόστος ή η πρόσβαση — είναι η αδυναμία του ίδιου του ατόμου να αναγνωρίσει ότι χρειάζεται βοήθεια»
— Wuthrich & Frei (2015)

Παρά την αυξανόμενη κοινωνική αποδοχή γύρω από την ψυχική υγεία, πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να βιώνουν σιωπηλά σημαντική ψυχική δυσφορία χωρίς να αναζητούν υποστήριξη. Είτε λόγω εσωτερικευμένου στίγματος, είτε λόγω κοινωνικών στερεοτύπων, η απόφαση να απευθυνθεί κανείς σε έναν ψυχολόγο παραμένει για πολλούς ένα δύσκολο και συχνά ενοχικό βήμα.

Η παραδοχή πως "κάτι μέσα μου χρειάζεται φροντίδα" δεν είναι εύκολη. Δεν υπάρχει σαφής γραμμή που να διαχωρίζει το "φυσιολογικό" άγχος από την παθολογική ανησυχία, ούτε τη καθημερινή λύπη από την καταθλιπτική διάθεση. Αυτό που συχνά διαφοροποιεί την ανάγκη για θεραπευτική παρέμβαση είναι η διάρκεια, η ένταση και η λειτουργική επίπτωση των συμπτωμάτων στην καθημερινή ζωή.

Η αναγνώριση της ανάγκης ως ψυχολογικό εμπόδιο

Σύμφωνα με μελέτη των Wuthrich & Frei (2015) σε ενήλικες, το 50% των συμμετεχόντων θεώρησε ότι τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης που βίωνε ήταν απλώς "φυσιολογικά για την ηλικία", καθυστερώντας έτσι τη λήψη βοήθειας. Αυτή η εσφαλμένη ερμηνεία —ότι η ψυχική δυσκολία είναι αναμενόμενη ή πρέπει να υπομείνουμε χωρίς υποστήριξη— παρατηρείται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.

Η ίδια ερευνητική ομάδα κατέδειξε επίσης ότι η αυτοπεποίθηση πως μπορεί κανείς να διαχειριστεί μόνος του τις δυσκολίες, όπως και η ανησυχία μήπως "στερήσει" πόρους από άλλους που υποφέρουν περισσότερο, αποτελούν επιπλέον εμπόδια στην απόφαση αναζήτησης βοήθειας. Πρόκειται για γνωστικές στρεβλώσεις που υπονομεύουν την ίδια την έννοια της πρόληψης και της έγκαιρης παρέμβασης.

Η έννοια της «φυσιολογικότητας» και τα όρια της υπομονής

Όπως δείχνουν τα δεδομένα του Healthy Minds Study σε φοιτητικούς πληθυσμούς (Hunt & Eisenberg, 2010), η ψυχική δυσφορία —όταν διαρκεί και αρχίζει να επηρεάζει την ακαδημαϊκή απόδοση, τις διαπροσωπικές σχέσεις ή την αίσθηση ταυτότητας— γίνεται συχνά αντιληπτή καθυστερημένα, αφού πρώτα έχει εδραιωθεί. Οι συγγραφείς τονίζουν πως η πλειονότητα των φοιτητών με σημαντικά συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης δεν αναζητά βοήθεια, ακόμη κι όταν οι υπηρεσίες είναι διαθέσιμες.

Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι τόσο «είναι αυτό αρκετά σοβαρό;», αλλά «αν αυτό που νιώθω με δυσκολεύει στο να ζήσω όπως θέλω;». Η ψυχοθεραπεία δεν απευθύνεται μόνο σε ανθρώπους με διαγνώσεις, αλλά και σε όσους:

• έχουν επανεμφανιζόμενες συγκρούσεις στις σχέσεις τους,

• δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τα όριά τους,

• νιώθουν μόνιμα αποσυνδεδεμένοι από τον εαυτό τους ή τους άλλους,

• βιώνουν επαναλαμβανόμενα συναισθήματα κενού ή ματαίωσης.

Το στίγμα ως βαθιά πολιτισμικό φαινόμενο

Η εργασία των Baptista & Zanon (2017) σε δείγμα φοιτητών δείχνει πως τα επίπεδα ψυχολογικής επιβάρυνσης (άγχος, κατάθλιψη, στρες) δεν είναι πάντα ο κυριότερος παράγοντας που επηρεάζει την πρόθεση για θεραπεία. Η στάση απέναντι στην ψυχοθεραπεία και το αυτοστίγμα έχουν μεγαλύτερη προβλεπτική αξία από τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων.

Με άλλα λόγια, ακόμα και όταν ένας άνθρωπος υποφέρει, μπορεί να επιλέξει να μην ζητήσει βοήθεια επειδή φοβάται την "ταμπέλα", ή επειδή νιώθει πως η αναγνώριση της ανάγκης ισοδυναμεί με προσωπική αποτυχία. Η θεραπεία, όμως, είναι απόφαση αυτενέργειας και επαναπροσδιορισμού του τρόπου που σχετίζομαι με τον εαυτό μου.

Πότε είναι η κατάλληλη στιγμή;

Δεν υπάρχει "σωστή στιγμή". Υπάρχει μόνο η εσωτερική επίγνωση ότι κάτι μέσα σου ζητά να ακουστεί, να αναγνωριστεί, να αγκαλιαστεί. Η θεραπεία δεν λειτουργεί ως μαγική λύση, αλλά μπορεί να λειτουργήσει ως ένα ασφαλές περιβάλλον στο οποίο ο άνθρωπος μαθαίνει να παρατηρεί τον εαυτό του με λιγότερη κριτική και περισσότερη κατανόηση.

Αν η ερώτηση "μήπως χρειάζομαι βοήθεια;" έχει ήδη αναδυθεί μέσα σου, ίσως αυτό και μόνο αρκεί ως ένδειξη ότι η διερεύνηση με έναν ειδικό θα μπορούσε να σου προσφέρει ουσιαστικά εργαλεία.

Κατερίνα Εσκιτζή
Ψυχολόγος, Ειδ. Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Ιδρύτρια του Together in Therapy

Baptista, M. N., & Zanon, C. (2017). Why not seek therapy? The role of stigma and psychological symptoms in college students. Paideia, 27(67), 76–83. https://doi.org/10.1590/1982-43272767201709

Hunt, J., & Eisenberg, D. (2010). Mental health problems and help-seeking behavior among college students. Journal of Adolescent Health, 46(1), 3–10. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2009.08.008

Wuthrich, V. M., & Frei, J. (2015). Barriers to treatment for older adults seeking psychological therapy. International Psychogeriatrics, 27(7), 1227–1236. https://doi.org/10.1017/S1041610215000241